چگونگی هدایت و بهره گیری از تمایلات مذهبی جوانان

حمید نجفی کارشناس ارشد جامعه شناسی

یکی از بزرگ ترین سرمایه های هر مملکت نیروی انسانی آن است و مهم ترین نیروی انسانی هر کشور را در نسل جوان آن می توان یافت. جوانان سازندگان جامعه هستند. اگرخوب تربیت بشوند و باورهای دینی در قلب پاک آنها پرورانده شود، هادیان جامعه خواهندشد. در واقع شور و نشاط جوانان وقتی با فرهنگ پاک و پویای اسلام عجین بشود، به بارخواهد نشست و همگان از ثمرات آن بهره مند خواهند شد.
برای هدایت جوانان به سمت فضایل و اخلاق اسلامی و جلوگیری از گرایش آنها به سوی فساد و انحرافات اخلاقی و اجتماعی ضرورت تربیت و پرورش دینی آنان بیش از پیش احساس می گردد. بر همین اساس بحثی را تحت عنوان چگونگی هدایت و بهره گیری ازتمایلات مذهبی جوانان مطرح می سازیم.
اما پیش از آن ضروری است درباره دوران جوانی ارزش و اهمیت دوران جوانی وخصوصیات و ویژگیهای آن توضیح کوتاهی ارائه دهیم:

پدیده جوان

مفهوم جوانی به موازات تحولات علمی دستخوش دگرگونیهای عمیق گشته است. هر چگونگی هدایت و بهره گیری از تمایلات مذهبی جوانان
جامعه ای با توجه به تحولات فرهنگی و وضع اجتماعی خاصی که دارد، مفهوم خاصی از جوان را در نظر دارد. از این رو مفهوم جوانی یک مفهوم نسبی است. جوانی فقط مرحله ای از زندگی فرد نیست، بلکه یک حالت روحی خاص است و وجه ممیزه آن، این است که شخص در این دوران به اقدام و آزمایش نیازمند است تا خود با مسائل زندگی آشنا شود.
این نکته که دوران جوانی از چه سالی و در کدام سال پایان می پذیرد، در عرصه جامعه شناسی جوانان، بحث های حساسی و متفاوتی را برانگیخته است. «برخی کارشناسان محافظه کار، گروه سنی دارای 15 تا 20 سال را جوان می نامند آنها که از تهور ذهنی بیشتری برخوردارند، معتقدند که نسل جوان یعنی گروه سنی میان 10 تا20 سال... «اما با وجود این بیشتر جامعه شناسان سنین 14 - 12 سال را سنین آغاز نوجوانی تلقی می کنند و معتقدند که دوره نوجوانی نیز با همه تغییرات جسمانی که مشخص کننده آن است معمولاً در حدود 18سالگی و گاهی نیز در بعضی از مناطق و در بین بعضی از گروههای اجتماعی زودتر از این سنین پایان می پذیرد و سنین جوانی از 18 سالگی شروع و حداکثر تا پایان 26 یا 28سالگی ادامه می یابد.»

ارزش و اهمیت دوران جوان

دوران جوانی یکی از بهترین و پر ارج ترین فرصتهای ثمر بخش در طول زندگی بشراست. استفاده از فرصت جوانی و سعی و کوشش در راه بهره گیری از آن، شرط اساسی کامیابی و موفقیت آدمی است. جوانان باید قدر این دوران را چنانکه شایسته است بدانند.حضرت علی (ع) می فرماید:
«اِضَاعةُ الفُرصَةِ غُصةٌ»[1]
از دست دادن فرصت اندوهی گلوگیر است.
همچنین در عبارتی دیگر فرمایند:
«بادِرْ شَبابَکَ قَبْلَ هَرَمِکَ وَ صِحَّتِکَ قَبلَ سُقمِکَ».[2]
پیشی بگیر جوانی خود را پیش از پیری خود، و تندرسیت خود را پیش از بیماری خود.
یعنی تا فرصت جوانی هست باید از آن در جهت انجام اعمال خیر استفاده کرد، چه آن درزمان پیری دشوار می گردد.
و نیز در یک عبارت آتشین در هشداری در ارتباط با دوران زودگذر جوانی، به جوانان می فرماید:
«هَلْ یَنْتَظِرُ أَهْلُ غَضاضَةِ الشَّبابِ اِلاّ حَوانِیَ الهَرَمِ؟ هَلْ یَنتَظِرُ أَهلُ غَضاضَةِ الصِّحَّةِ اِلاّنَوازِلَ السَّقَمِ؟»[3]
آیا انتظار می کشند اهل طراوت و تازگی جوانی مگر خم کننده های پیری را؛ )استفهام انکاریست یعنی انتظار نمی کشند مگر آنها را و مراد اینست که عاقبت طراوت و تازگی جوانی نیست مگر کهنگی پیری که خم می کند پشت این کس را. آیا انتظار می کشند اهل طراوت و تازگی صحت و تندرستی مگر فرود آینده های بیماری را )این هم استفهام انکاری است یعنی انتظار نمی کشند مگر آنها را و عاقبت صحت نیست مگر بیماری که فرود آید.(
در همین ارتباط حضرت امام خمینی (ره) نیز در پندی گهربار به فرزندش درباره ارزش واهمیت دوران جوانی و استفاده بهینه از آن می فرمایند:
«پسرم تا نعمت جوانی را از دست ندادی فکر اصلاح خودت باش که در پیری همه چیز رااز دست می دهی حتی توجه به آخرت و خدای تعالی را...!»[4]
به هر حال با توجه به این سخنان حکمت آمیز، چون دوران جوانی نعمتی زوال پذیر است،جوانان باید با استفاده از این دوران و با تعدیل تمایلات، احساسات و عواطف خود و نیز باتقویت و بارور ساختن حس مذهبی شان زمینه سعادت خویش را برای تمام ایام زندگی شان فراهم سازند.

 

1 . نهج البلاغه، کلمات قصار، ص 113.2 . غررالحکم و دررالکلم، باب 4381، ص 249.3 . همان، باب 10035 10034، ص 200.4 . پندهای پدران به فرزندان، محمد راجی قمی واعظ، (پاییز 1373، چاپ اول

خصوصیات و ویژگیهای دوران جوان

دوران جوانی حساس ترین دوران زندگی است. در این دوران جوان، با پشت سر گذاشتن بحرانی که بر اثر رشد جسمی سریع دوره نوجوانی پدید می آید، استحکامی تازه می یابد و ازنیروی بی سابقه ای برخوردار می شود و به حد اعلای قدرت یادگیری و ادراک می رسد درنتیجه به آنچه برای شرکت در زندگی گروهی و برخورداری از مزایای اجتماعی لازم است،مجهز می شود. جوان در این دوران با توجه به شکوفایی بخش اعظم استعدادهایش از احتمال پیشرفت خود در بسیاری از زمینه ها آگاه می شود و مسائل جدی زندگی همچون نحوه استفاده از نیروی جوانی انتخاب شغل، همسر، اداره خانواده و... برای او مطرح شده، و ذهن چگونگی هدایت و بهره گیری از تمایلات مذهبی جوانان
او را به خود مشغول می دارد. در این دوران جوانان شیفته ارزشهای فرهنگی، اعم ازارزشهای سیاسی، هنری، اخلاقی و دینی می شوند و به تناسب حساسیت روی هر کدام از این بخشها نیروی جوانی خود را نیز در آن جهت به کار می اندازند.[1]
یکی از مهم ترین ویژگیهای دوران جوانی تربیت پذیری جوان می باشد. حضرت علی(ع) در این باره می فرماید:
«اِنَّما قَلبُ الحَدَثِ کَالأَرضِ الخَالِیَةِ ما اُلْقِیَ فِیهَا مِن شَی ءٍ قَبِلَتْهُ فَبَادَرتُکَ بِالادَبِ قَبْلَ اَن یَقْسُو قَلبَکَ وَ یَشتَغِلَ لُبَّکَ...[2]
دل جوان همچون زمین ناکشته است؛ هر چه در آن افکنند بپذیرد پس ای فرزندم به ادب آموختن تو پرداختم پیش از آنکه دلت سخت شود و خردت هوایی دیگر گیرد...»
امام صادق (ع) نیز می فرماید:
«عَلَیکَ بِالْاحْداثِ فَاِنَّهُم أسرَعُ اِلَی کُلِّ خَیرٍ»[3]
بر تو باد به توجه به جوانان که ایشان زودتر از دیگران خیر پذیرند.
جوان بر اساس ویژگیهای حق جویی و حق گرایی فطری خویش، گرایش به تمایلات مذهبی پیدا می کند. توجه به روح تربیت پذیر و حق گرای جوانان و نیز ارائه تعالیم مذهبی به آنان و آکنده ساختن ضمیر وجودی شان از محبت و عشق و شور و احساس دینی، دستیابی به سعادت و کمال را در آنان ممکن ساخته و هرگونه مجالی را برای فکر و خیالات باطل وفاسد در آنان از بین می برد.

 

1 . تعلیم و تربیت و مراحل آن ، دکتر غلامحسین شکوهی ، (انتشارات آستان قدس رضوی ، مهر 13632 . نهج البلاغه، نامه 31.3 . بحارالانوار، ج 23، ص 236.

تمایلات مذهب

انسان دارای تمایلات فطری و خواهشهای طبیعی گوناگونی هست که هم موزون وهماهنگ بودن همه آنها و به نوبه خود ارضای منطقی هر یک از آنها در جای خود اهمیت بسیار دارد.
یکی از مهم ترین و عمیق ترین این نوع از تمایلات فطری، تمایلات مذهبی یا احساس مذهبی می باشد.
دین مبین اسلام جهش و احساسات مذهبی نوجوانان و جوانان را زمینه تربیت دینی قرارداده و در موقعی که تمایل مذهب، بطور طبیعی در ضمیرشان شکفته می شود تعالیم دینی را به آنان ارائه داده و آنان را به ادای فرائض دینی و وظائف مذهبی مکلف نموده و به وسیله عبادات یومیه، ایمان مردم را به خداوند محکمتر ساخته و از این طریق سایر تمایلات طبیعی جوانان را تعدیل نموده و آنان را از تندروی و طغیان باز می دارد اولیای گرامی اسلام نیزهمواره بر این نکته تأکید کرده اند. امام صادق (ع) می فرماید:
«بادروُا اَحْدَاثَکُمْ بِالْحَدیثِ قَبلَ اَن یَسبِقَکُم اِلَیْهِم المُرجِئَةُ»[1]
احادیث اسلامی را به نوجوانان و جوانان خود بیاموزید و در انجام این وظیفه تربیتی تسریع نمایید. پیش از آنکه مخالفین گمراه بر شما پیشی گیرند و سخنان نادرست خویش را درضمیر پاک آنان جای دهند و گمراهشان سازند. احساس مذهبی دو فایده عمده برای انسان دارد:[2]
1 - انسان را جان و نیرو می دهد که در راه فداکاری و جانبازی پیشقدم شود، و اگر شکست خورده باشد، به وسیله این حس توانایی پیدا می کند که دوباره به عمل اقدام کند.
2 - حس دینی یکی از ویژگیهای روانی انسانی بوده و بشر با همین حس دینی به اسرارغامض و پیچیده طبیعت پی برده است.
به هرحال حس مذهبی یک حس فطری بوده و باید تربیت شود وگرنه به فساد می گراید،این حس را باید به وسیله عقاید محکم و درست راهنمایی و هدایت کرد تا خود را بنماید ومشخص سازد وقتی حس مذهبی جوانان پرورش یافت و آنها به خدا ایمان پیدا کردند، و به خدا توکل نمودند، خودشان پایه گذار سعادت خویش می شوند.
خاستگاه و منشأ تمایلات مذهبی
روان شناسان تمایلات انسان را به سه دسته فردی، اجتماعی و عالی تقسیم می کنند، اماتمایلات مذهبی را به دلیل اهمیت و قدرتش، جزء حس عالی دانسته اند. تمایلات مذهبی یکی از بهترین و نیرومندترین پایگاه های تربیتی نسل جوان است. از این رو شناخت تمایلات مذهبی جوانان و ارضای صحیح و معتدل آن از اساسی ترین پایه های تربیت نسل جوان به شمار می رود. چرا که با ارضای این تمایلات، «جوانان نیازمندیهای دینی و اخلاقی شان رامرتفع می سازند و آنان از این طریق احتیاجات فکری و روحی خود را بر آورده می سازند ودر مورد مسائل و موضوعات دینی اطلاعات کسب می کنند و در خصوص زندگی پس از چگونگی هدایت و بهره گیری از تمایلات مذهبی جوانان
مرگ نیز به تفکر و اندیشیدن می پردازند و با شناخت ارزشها و تمییز آنها از ضد ارزشها وبخصوص با توجه به ارزشهای دینی و اخلاقی به عنوان مبنای ارزشیابی خویش، ادراکشان راتصحیح می نمایند.»[3]
به طور کلی تمایلات مذهبی یا علاقه مذهبی در دو مرحله در وجود انسان بیدار می شود:[4]
1 - جذابیت مذهبی و شخصیتی: وقتی که انسان همه چیز را از دست بدهد و خود رایکباره در پرتگاه فنا و نابودی احساس کند و درک کند که هیچ یک از عواملی که اومی شناخته و از آنها استفاده می کرده است، به کار او نمی خورند و قادر نیستند او را نجات دهند، در اعماق وجود و با تمام نیروی فکری خود به دنبال عاملی مفید و ضروری برای نجات خود بر می خیزد.
2 - احساس کمبود یک نوع شخصیت اجتماعی: همچنین وقتی انسان همه چیز داشته باشد،مثلاً به احساسات و غرایز حیوانی خود دست یافته باشد یا به حس برتری جوئی، قدرت نمایی، خودنمایی و ثروت اندوزی در زندگی مادی خود نائل آمده باشد، تازه در دل خوداحساس یک خلاء و یک کمبود و یک عطش دیگری می کند که به همه وسائل راحت پشت پا می زند و به دنبال مطلوب و مقصود و معشوق خود سر به جهان فقر و عزلت می گذارد، تابه یک نوع شخصیت اجتماعی دست یابد.
زمینه های بهره گیری از تمایلات مذهبی
ایجاد فضای مساعد برای پرورش مذهبی جوانان و ارضای منطقی تمایلات مذهبی آنان،گامی مهم در بهره گیری از تمایلات مذهبی جوانان است.
در بحث از ایجاد شرایط و زمینه های مساعد در جهت هدایت و بهره گیری بهینه ازتوانمندیهای جوانان اعم از بدنی، عقلی، عاطفی، و مذهبی، رابرت مرتنRobet Merton جامعه شناس آمریکایی معتقد است: جامعه ای که تأکید بیش از اندازه بر اهداف اجتماعی موفقیت - دستیابی به فضایل اخلاقی و کمال - داشته باشد و متقابلاً وسایل نیل به آن اهداف- زمینه و شرایط مساعد - را در اختیار افراد جامعه قرار ندهد، دچار بی نظمی و هرج ومرج خواهد شد که نتیجه آن زوال بیشتر مقررات اجتماعی و بی قانونی و عدم یکپارچگی malinte grationمی باشد.[5]
بر همین اساس اگر جوانان فضایی برای تحرک و پویایی خود فراهم ببینند تمام ظرفیتهای درونی خودشان را در جهت مطلوب به کار خواهند گرفت و از تمایلات مذهبی خود نیز درجهت رسیدن به فضایل اخلاقی و خودسازی استفاده خواهند کرد. اما این در صورتی ممکن خواهد بود که علاوه بر اینکه جامعه، زمینه ها و شرائط را بیافریند خود جوانان هم مایل باشند تمایلات مذهبی خود را پرورش دهند و در این راستا اولاً باید تابع عقلشان باشند وخود را موجودی رها شده و بدون رهبر نبینند و ثانیاً همواره تکیه گاه اصلی و پناهگاه دائمی خود را در زمان هجوم مشکلات بشناسند و با مغتنم شمردن دوران جوانی از آن در جهت رستگاری و دستیابی به فضایل اخلاقی و کمالات، استفاده بهینه را کرده و درآن راستا قدم بردارند.»[6]
ظهور تمایلات مذهبی در دوره جوانی فرصت بسیار مناسبی برای اولیا و مربیان فراهم می آورد تا جوانان را با تربیت دینی آشنا سازند و زمینه های رشد و تعالی آنان را فراهم سازند.
در همین راستا دکتر علی قائمی یکسری زمینه ها و شرایطی را پیشنهاد می کند که به واسطه آنها می توان توانمندی های مذهبی جوانان را هدایت کرده و از آنها استفاده بهینه برد.
این زمینه ها و شرایط عبارتند از:[7]
- کسب آگاهی های مناسب اعتقادی در زمینه مذهب و خط زندگی دینی.
- اصلاح اعتقادات و تقویت آنها.
- آگاهی از خطوط قرآن و سنت در جهت آراستن خود به فضایل و دوری از رذایل.
- عمل به تعالیم مذهبی و دینی در ضمن شناخت کامل و اساسی آن.
- باور قلبی به تعالیم و دستورهای دینی.
- تن دادن به اجرای حدود درباره خود و غیره و قبول قداست فرمان پروردگار.
- شناخت خداوند، ایمان به او و تسلیم در برابر او، ارتباط با او استمداد و درخواست از او در کارها.
- آگاهی از خطوط فکری مذهب در عرصه های سیاست، اقتصاد، فرهنگ، اجتماع، چگونگی هدایت و بهره گیری از تمایلات مذهبی جوانان
برای عمل.
- تعظیم شعائر دینی و شرکت در مراسم جشن و عزا و اعیاد و وقایع.
- شناخت شخصیتهای دینی از انبیاء و اولیا و سعی در اسوه قرار دادن آنان .
- گسترش مذهب و تبلیغ آن و نشر دستورها و احکام آن در عرصه خانواده، محله،منطقه.
- قرار دادن مشی و رفتار، عبادت و اطاعت، نماز و عبادت وحیات و ممات، تنها برای خدا.
بنابراین ایجاد چنین زمینه ها و شرایط، استفاده از توانمندی های بالقوه و بالفعل مذهبی جوانان را امکان پذیر می سازد.

 

1 . اصول کافی، ج 6 ، ص 47.2 . شناخت مذهب، سید علی اکبر صداقت، (انتشارات هادی3 . علل انحراف اعتقادی،اخلاقی و سیاسی جوانان»،مصطفی شریعتی رودسری، تربیت، شماره دوم،سال ششم ،آبان 1369، ص 44 - 43.4 . دین و دین باوری، سید محمد خامنه ای، (تهران، انتشارات بعثت5 . درآمدی بر مکاتب و نظریه های جامعه شناسی»، دکتر ح - ا- تنهایی (نشر مرندیز، چاپ اول، مهر 13716 . آنچه شما جوانان می خواهید، حجت اللّه اسماعیلی، (نشر مرتضی، چاپ اول، پاییز 13767 . جوان و نیروی جوانی»، دکتر علی قائمی، مجله پیوند، تابستان 1377، شماره 225، ص 25.

راهکارها و پیشنهادات

این نکته که دست اندرکاران تعلیم و تربیت نسل جوان اعم از مربیان و والدین و... در برابر علائق مذهبی جوانان و تقویت و بارور ساختن آن در جسم و روح جوانان چه تدابیری باید بیندیشند تا از این تمایلات در جهت رشد و غنی کردن فرهنگ جامعه اسلامی و خودسازی و فضایل اخلاقی دینی استفاده بهینه نمایند حائز اهمیت فراوان است. در همین ارتباط موارد چندی به عنوان راهکار پیشنهاد در طرز هدایت تمایلات مذهبی جوانان و بهره گیری مناسب و شایسته از آن مطرح می گردد؛ باشد که مسئولین تعلیم و تربیت با عنایت به این موارد در پرورش مذهبی جوانان و هدایت آنان به سمت فضایل والای دینی به طرز موفقیت آمیزی قدم بردارند.این راهکارها و پیشنهادات به قرارزیر است:
1- تثبیت اعتقادات مذهبی: یکی از مهم ترین وظایف والدین و مربیان عبور دادن منطقی جوانان از احساسات خام مذهبی به بینش مذهبی تثبیت شده است در این راستا آنان باید روابط آموزشی و مذهبی بر اساس انس و الفت، دوستی و محبت، اطلاع و آگاهی واستدلال منطقی با نسل جوان، صورت دهند. همچنین عقاید و آرای مذهبی را به طور منظم،هدفدار، هماهنگ و هدایت کننده و قابل اجرا به آنها عرضه نمایند. آنها باید جوانان را باتفکر به شیوه درست آنها آشنا ساخته و اعتقاد به مبانی دین و جهان بینی توحیدی وخداشناسی و نبوّت، معاد، امامت و رهبری و عدالت را بر اساس تفکر و برهان عقلی و بینش مذهبی در وجود آنان بپرورانند و بدین منظور کتب مناسبی را نیز جهت جوابگویی سوالات واشکالات در زمینه اعتقادات مذهبی به نسل جوان معرفی نموده و با این عمل خلاء مذهبی رادر آنان پر سازند و از ویران شدن فکر و اندیشه آنها جلوگیری نمایند.
2- شیوه ارائه مسائل مذهبی: طرز ارائه مسائل مذهبی به نسل جوان بسیار اهمیت دارد. باید دید که چه مسائلی لازم است به نسل جوان گفته شود تا از دین زده نشود و چگونه باید گفت که در او اثر بگذارد و نیز نحوه تطبیق آن مسائل با زندگی روزمره نیز اهمیت دارد.در ادامه مسائل مذهبی به جوانان بیشتر باید بشارت های دین را متذکر شد. «مثلاً باید ازبهشت و از زوایای دلپذیر و لطف آمیز دیانت و تدین شروع کرد. سلیقه در گزینش و گزارش مطلب نیز بسیار اهمیت دارد، روح لطیف جوانان و ویژگیهای گرایش و بینش جوانان، خوشی و شیرینی می طلبد، اصولاً نهی و نفی، مخالفت برانگیز و مقاومت برانگیز است. چه آن مخاطب و بویژه نسل جوان را به موضعگیری منفی وا می دارد. هرجا که ناچار نهی باید کرد، در قبال هر مورد نهی شده باید جایگزین مثبت آن نیز ارائه شود.»[1]
به هر حال مسائل مذهبی باید طوری ارائه شود که جوانان احساس کنند که امور مذهبی قابل پیاده شدن در زندگی روزمره آنان است و حتی می تواند نیازهای روانی آنها را نیزبرآورده کند.
3 - ارائه الگوی مذهبی: کسانی که در مورد دین و دستورات دینی با نسل جوان صحبت می کنند. خود نیز باید الگوی واقعی دین باشند و به آنچه که می گویند عمل نمایند وایمان و اعتقاد قوی به مذهب داشته باشند. تنها موعظه کردن از طریق والدین و مربیان و یاعلمای دین کافی نیست، باید مسائل مذهبی و دینی را با عمل توأم نمود تا جوان زندگی خود راآمیخته با دین و دستورات دینی ببینند و در جان او نفوذ کند. بنابراین مسئولان تعلیم و تربیت جوانان باید احاطه علمی بر آنچه که باید بگویند داشته باشند و اعمال خود را با اهداف مذهبی تطبیق نمایند و توانایی پاسخ دادن به سؤالات جوانان را داشته باشند و بتوانندخرافات را از نظریات صحیح دین جدا کنند و به متعلمین خود ارائه دهند. بر این اساس مربیان باید از نظر اخلاقی خود الگوی اخلاق باشند، با اخلاص و انسان دوست و علاقمند به کار خود باشند، سعه صدر و وسعت نظر داشته باشند،
به هر حال مسائل مذهبی باید طوری ارائه شود که جوانان احساس کنند که امور مذهبی قابل پیاده شدن در زندگی روزمره آنان است و حتی می تواند نیازهای روانی آنها را نیزبرآورده کند.
3 - ارائه الگوی مذهبی: کسانی که در مورد دین و دستورات دینی با نسل جوان صحبت می کنند. خود نیز باید الگوی واقعی دین باشند و به آنچه که می گویند عمل نمایند وایمان و اعتقاد قوی به مذهب داشته باشند. تنها موعظه کردن از طریق والدین و مربیان و یاعلمای دین کافی نیست، باید مسائل مذهبی و دینی را با عمل توأم نمود تا جوان زندگی خود راآمیخته با دین و دستورات دینی ببینند و در جان او نفوذ کند. بنابراین مسئولان تعلیم و تربیت جوانان باید احاطه علمی بر آنچه که باید بگویند داشته باشند و اعمال خود را با اهداف مذهبی تطبیق نمایند و توانایی پاسخ دادن به سؤالات جوانان را داشته باشند و بتوانندخرافات را از نظریات صحیح دین جدا کنند و به متعلمین خود ارائه دهند. بر این اساس مربیان باید از نظر اخلاقی خود الگوی اخلاق باشند، با اخلاص و انسان دوست و علاقمند به کار خود باشند، سعه صدر و وسعت نظر داشته باشند، به نفس خود غالب باشند و از اعتدال در امور خارج نشوند، با حوصله، صبور و با تدبیر باشند و از نظر ظاهر نیز آراسته و تمییز و چگونگی هدایت و بهره گیری از تمایلات مذهبی جوانان
مرتب باشند و خلاصه خود الگوی عینی و عملی اسلام باشند که نسل جوان قطعاً تحت تأثیرچنین مربیان لایق و عالم قرار خواهد گرفت. بنابراین عدم وجود تعارض و دوگانگی درمورد مسائل دینی و مذهبی در رفتار و گفتار و کردار مربیان تربیت مذهبی جوانان، گرایش آنان را به مذهب و دین افزایش خواهد داد.
4 - طرح تئوریکی مسایل عبادی: مربیان در طرح مسائل دینی از ادله و براهینی استفاده کنند؛ مثلاً در ارتباط با دعا با بیان دلیل علمی و روانی آن و تفهیم این مطلب که دعاعامل سکون و بی تحرکی نیست، بلکه بر عکس عامل حرکت است و انسان را به مقصدراهنمایی می کند، جوانان را به دعا فرا خوانند.
5 - طرح عملی مسائل دینی: باید گفت اجبار و اکراه جوان به دعا و راز و نیاز با خداو دیگر اعمال عبادی مطلوب نیست. چه این حالت زدگی و خستگی نسبت به عبادت و دعادر او ایجاد می کند و برای همیشه از این امور دست می شوید. بر این مبنا باید جوانان راتشویق به تجربه عملی عبادات نمود و در این راستا می توان با شرکت دادن نوجوانان و جوانان در مجالس و هیئت های مذهبی و طرح مطالب در آن مجالس به گونه ای متنوع و جذاب و درخور سن و سال و فهم و دانش آنها، قدم برداشت چه این موجب پرورش روح دینی و فطرت مذهبی در آنان می گردد. و میزان علاقه مندی آنها را به امور مذهبی و دستورات دینی افزایش می دهد و باعث رشد مهارتهای مذهبی آنان می گردد. علاوه بر اینها شرکت جوانان درفعالیتهای اجتماعی دینی از قبیل کمک به سالمندان، ملاقات بیماران و افراد سالخورده و از کارافتاده، گردآوری کمک به افراد نیازمند و ... از جمله زمینه هایی تلقی می گردند که دربهره گیری از تمایلات مذهبی جوانان تأثیر دارند.
6 - به کارگیری اصول مهم در تربیت دینی و مذهبی جوانان: باید اصولی همچون محبت، قاطعیت و جدیت والدین و اعمال قدرت آنان، تشویق، اعتدال در تکلیف، پیرایش محیط فرزند، توجه به طبیعت جوان و رشد بدنی و فکری او ملکه ذهن ساختن مطالب دینی در ذهن افراد، استفاده از وسائل سمعی و بصری در ارائه مسائل دینی به جوانان و نوجوانان،تحریک عواطف و احساسات مذهبی آنها و عبور دادن منطقی آن به بینش مذهبی تثبیت شده،ترغیب آنها به انجام آداب مهم مذهبی و فرایض عبادتی، منطبق ساختن تعلیمات دینی با زندگی روزمره، به عنوان قواعد مهم در پرورش مذهبی جوانان و هدایت و بهره گیری از تمایلات مذهبی آنان شناخته گردد و به آنها عمل شود.

نتیجه گیری

جوانان بر اساس ویژگیهای حق جویی و حق گرایی فطری خود به مذهب و دین گرایش پیدا می کنند. این گرایش به مذهب و دین باید تقویت شود و تقویت و پرورش آن نیز باید ازهمان دوران کودکی جوانان صورت پذیرد چه این عمل باعث می گردد تا آنان در دوران جوانی از نیروی ایمان بهره مند شوند و از آن در جهت خودسازی معنوی و اخلاقی و حرکت در مسیر حق و رسیدن به کمال و قرب الهی استفاده مطلوب را بکنند.
یکی از نیازهای اساسی جوانان در دوره بلوغ نیاز به درک ارزشهای دینی و معنوی است. نیاز عامل تکاپو و حرکت انسان به شمار می رود. اگر انرژی متراکم جوانی در راه دستیابی به درک ارزشهای دینی و معنوی کانال و مسیر صحیح و امن خود را نیابد و مجال تسری و حرکت به سمت برآوردن این نیاز نداشته باشد، یقیناً سدهای مقابل را خواهدشکست و چون سیلی به هرز می رود و در گرداب خواهشها و تمایلات نفسانی می افتد به تدریج از مسیر حق دور می شود و در گمراهی و نابودی قرار می گیرد.از این رو به منظورهدایت و بهره گیری از تمایلات مذهبی جوانان اولاً باید از توانمندیهای بالقوه و بالفعل جوانان شناخت پیدا کنیم و ثانیاً با ایجاد فضای مساعد جهت پرورش مذهبی جوانان، زمینه های شکفته شدن این توانمندیها را در عرصه حیات معنوی جوانان فراهم سازیم. این در صورتی قرین موفقیت خواهد بود که خود جوانان هم بخواهند در این مسیر قدم بردارند و این را به عنوان یک نیاز مبرم و ضروری در زندگی روزمره خودشان احساس و درک نمایند.